Асық Ату, Бес Асық (Бес Тас) және аксессуарлар

Асық ату: Қайта жанданған қазақтың дәстүрлі ойыны

"Асық ату" — ежелгі қазақ ойыны, ол ғасырлар бойы көшпенділер мәдениеті мен бос уақытын өткізудің ажырамас бөлігі болды. Бұл ойында кептірілген сүйектер (асықтар) қолданылады, және ол жай ғана ойын-сауық емес, қазақ халқының мәдени мұрасының маңызды элементі болып табылады. Соңғы жылдары бұл ойынға қызығушылық айтарлықтай артты, және бүгінде ол жастар мен ересектер арасында қайтадан танымал бола бастады.

Тарихы және мәдени маңызы

«Асық ату» ойынының тамыры тереңде жатыр. Ол Орталық Азияның көшпенді халықтары, әсіресе қазақтар арасында кең таралған. Ойынның негізгі қатысушылары балалар мен жасөспірімдер болғанымен, кейбір нұсқаларында ересектер де белсенді ойнаған. Ойында қолданылатын асықтар негізінен қойдың буын сүйектерінен жасалып, әр отбасында құнды зат ретінде сақталған.

Қазақтар үшін «Асық ату» жай ғана ойын емес, сонымен қатар жас ұрпақты тәрбиелеудің бір тәсілі болған. Ойын барысында балалар ептілік, дәлдік және мергендік дағдыларын дамытқан, сондай-ақ әділдік пен қарсыластарына құрмет көрсетуді үйренген. Сонымен қатар, бұл ойын қоғамдағы әлеуметтік байланыстарды нығайтуға ықпал еткен, өйткені оған бүкіл отбасы немесе ауыл болып қатысқан.

Ойын ережелері

«Асық ату» ойынының ережелері аймаққа және қатысушылар санына байланысты өзгеруі мүмкін, бірақ негізгі қағидалар өзгеріссіз қалады. Ойынға арнайы белгіленген алаң қажет, ол әдетте жерге сызылады, сондай-ақ әр ойыншының ең болмағанда бір асығы болуы керек. Ойынның басты мақсаты – қарсыластардың асықтарын арнайы белгіленген аймақтан өз асығы – «сақе» арқылы атып шығару.

Ойынның негізгі кезеңдері:

• Ойын алаңын дайындау: Жерге шеңбер немесе түзу сызық сызылады, асықтарды осы сызықтың сыртына шығару керек. Кейде ойыншылар асықты лақтыруға арналған бастау сызығы да белгіленеді.
• Асықтарды орналастыру: Барлық асықтар белгіленген аймаққа қойылады, әр ойыншы өзінің негізгі асығы – сақесін таңдайды.
• Кезекпен ату: Ойыншылар кезекпен сақесін лақтырып, қарсыластың асықтарын атып шығаруға тырысады. Егер асық шеңберден шығып кетсе, оның иесі ұпай алады. Егер сақе ойын алаңында қалса, ойыншы келесі жүрісті жалғастыра алады.
• Ұпай санау: Ұпайлар атып шығарылған асықтар санына қарай беріледі. Ойын барлық асықтар шығарылғанша немесе алдын-ала белгіленген ұпай санына жеткенше жалғасады.
• Жеңімпаз: Ең көп ұпай жинаған ойыншы жеңімпаз атанады.

Асық түрлері мен олардың маңызы

Ойында әртүрлі асықтар қолданылады, олардың әрқайсысының өз атауы мен маңызы бар. Негізгі асық түрлері:

• Алшы: Асық жалпақ бетіне түседі. Бұл ең сәтті түсудің бірі болып саналады.
• Тайпа: Асық бүйір жағына түседі.
• Бука: Асық қарама-қарсы кең бетіне түседі.
• Шік: Асық жіңішке қырына түседі, бұл сәтсіздеу нәтиже болып саналады.

Бұл күйлердің әрқайсысы ойын стратегиясына әсер етеді.

«Асық атуға» деген қызығушылықтың қайта жандануы

Соңғы жылдары «Асық атуға» деген қызығушылықтың айтарлықтай артқанын байқауға болады. Бұл ұлттық дәстүрлердің жаңғыруымен және қазақ халқының мәдени бірегейлігін сақтауға деген ұмтылысымен байланысты. Қазақстан билігі бұл ойынды насихаттауға қолдау көрсетіп, «Асық ату» ойынын мектеп бағдарламасына енгізуге күш салуда.

Сонымен қатар, заманауи технологиялардың дамуы ойынның танымал болуына ықпал етті. Интернетте «Асық ату» техникасы мен тарихына арналған көптеген бейнематериалдар мен мақалалар бар. Кейбір қалаларда бұл ойынды үйренгісі келетіндерге арналған арнайы клубтар ашылуда.

«Асық ату» және балалар тәрбиесі

«Асық атудың» маңызды қырларының бірі – оның тәрбиелік маңызы. Ойын балалардың ептілік, дәлдік, зейін және стратегиялық ойлау дағдыларын дамытуға көмектеседі. Ойын барысында олар командалық жұмысқа, ережелерді сақтауға және қарсыластарына құрметпен қарауға үйренеді. Бұл дағдылар күнделікті өмірде де маңызды және тұлғаның жан-жақты дамуына ықпал етеді.

Сонымен қатар, дәстүрлі ойындарға, соның ішінде «Асық атуға» қатысу балаларға мәдени мұраны тереңірек түсінуге және өз ұлтының құндылықтарын сезінуге мүмкіндік береді. Бұл әсіресе жаһандану дәуірінде маңызды, өйткені кейбір дәстүрлер мен мәдени құндылықтар ұмытылуы мүмкін.

«Асық ату» және денсаулық

«Асық ату» ойыны денсаулыққа да оң әсер етеді. Ойын барысында балалар мен ересектер белсенді қозғалып, бұлшықеттерін нығайтады және үйлестіру қабілеттерін дамытады. Сонымен қатар, таза ауада ойнау жалпы денсаулық пен көңіл-күйге оң ықпал етеді.

Қорытынды

«Асық ату» – бұл жай ғана ойын емес. Ол қазақ халқының мәдени мұрасының ажырамас бөлігі болып табылады және көптеген мағыналар мен құндылықтарды бойына сіңірген. Қазіргі кезде ұлттық дәстүрлердің жаңғыруына байланысты «Асық ату» өзекті әрі танымал ойын болып қала бермек. Ол адамдарды біріктіреді, жас ұрпақты тәрбиелейді және ұрпақтар сабақтастығын сақтайды. «Асық ату» ойынына қатысу – бұл ата-бабаларымыздың дәстүрін жалғастыру және қазақ халқының бірегей мәдениетін сақтауға өз үлесіңді қосу дегенді білдіреді.